حمل و نقل ریلی و توسعه این بخش مهم و حیاتی در کلان شهرها تا رسیدن به ترافیک آرام و محیط زیستی پاک، یکی از نیازهای ضروری جوامع شهری امروزی بشمار می رود.
در جهان امروز، حمل‌ونقل ازجمله بخش‌های زیربنایی اقتصاد است که
فرآیند توسعه اقتصادی را تحت تأثیر قراردادِ و اساس مبادلات بازرگانی و کلید توسعه
اقتصادی و اجتماعی است.
متخصصان حمل‌ونقلی به راین باورند که بین کار آیی در بخش حمل‌ونقل و
کار آیی عمومی اقتصاد و رشد اقتصادی، رابطه‌ای مستقیم وجود دارد زیرا حمل‌ونقل
واسطه میان فعالیت‌های کشاورزی، صنعتی، بازرگانی و خدماتی در سطح ملی و بین‌المللی
است.
که در اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم بیش از ۷۵ درصد از
ساکنان این کره خاکی در شهرها زندگی می‌کنند گویی این شیوه زندگی برترین شیوه و
استفاده از ابزار و امکانات موجود در شهرها بهترین راه برای زندگی است. این حقیقت
انکارناپذیر است.
سازمان جهانی شهرداری‌های جهان در گزارش‌های متعدد خود هرساله آمار
حیرت‌‌آوری از توسعه و گسترش جمعیت شهرنشین در جهان منتشر می‌کند.این سازمان دریکی از این آمارهای منتشرشده با توجه به شاخص‌های مشترک
میان شهرهای جهان به‌پیش بینی توسعه شهری و رشد این پدیده پرداخته است.
درواقع این مرکز بر اساس
گسترش جمعیت و توسعه مساحت و همچنین با توجه به تولیدات ناخالص شهرها در گزارشی
۲۰۰ شهر جهان را که تا سال ۲۰۲۰ سرعت بیشتری در توسعه و رشد خواهند داشت معرفی
کرده است. اما نکته قابل‌توجه در این
مطلب حضور ۵ شهر از ایران در فهرست ۲۰ شهر سریع ارشد جهان است. بطوریکه شهرهای کرج، اصفهان،
شیراز، تبریز و مشهد که در زمره کلان‌شهرهای کشورند در این گزارش به‌عنوان شهرهایی
که تا سال ۲۰۲۰ توسعه قابل‌توجه خواهند داشت قرار دارند.
حال با توجه به موارد فوق، چگونه می‌توان برای کشوری که در زمره
پرسرعت‌ترین‌ها برای رشد و توسعه و افزایش جمعیت قرار دارد، حمل‌ونقلی مناسب و
ایمن داشت؟
جابجایی و حمل‌ونقل در شهرها، بخصوص شهرهای پرجمعیت، همواره به‌عنوان
یکی از چالش‌های بزرگ مدیریت شهری مطرح است. در این میان نقش سیستمهای حمل‌ونقل
همگانی و مهم‌تر از آن حمل‌ونقل ریلی درون و برون شهرها در افزایش رفاه شهروندان و
توسعه جامعه شهری، نقشی اساسی و انکارناپذیر است.
وجود سیستمهای حمل‌ونقل ریلی کارا و منظم در هر جامعه می‌توانند به
ایجاد موقعیت‌ها و منافع اقتصادی و اجتماعی بیشتر کمک نموده و از این طریق بر کل
اقتصاد جوامع اثرگذار باشند. در مقابل ناکارایی و کمبود چنین دستگاه‌هایی علاوه بر
تحمیل هزینه‌های قابل‌توجه بر اقتصاد جامعه، باعث از دست رفتن موقعیت‌های ممتاز
سودآوری و توسعه اقتصادی می‌شوند.
در حال حاضر سهم حمل‌ونقل ریلی از کل سفرهای برون‌شهری، سهم مناسبی
ندارد و تمام کشورهای جهان خسارت‌های هنگفتی را بابت مشکلات ناشی از ترافیک در
شهرهای بزرگ تحمل می‌کنند. این خسارت‌ها شامل هدر رفتن میلیاردها لیتر سوخت
باارزش، افزایش آلودگی هوا و محیط‌زیست، اتلاف وقت مردم، افزایش بیماری‌های تنفسی
و قلبی، مشکلات ناشی از گرم شدن زمین، آسیب دیدن لایه ازون و ده‌ها مورد دیگر است.
اگر قرار باشد نظام حمل‌ونقل موردنظر ما وسعت گسترده‌ای را تحت پوشش
قرار دهد به‌طور مثال یک مجموعه شهری یا ابر شهر و اقمار آن، با توجه به صرفه‌های
اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی، اولویت اول با حمل‌ونقل ریلی است.
تأمین وسایل حمل‌ونقل عمومی بخشی از حقوق اجتماعی شهروندان است، حکومت‌ها
در همین راستا به‌ویژه در سطح ملی باید نسبت به آن پاسخگو باشند و تأمین این حقوق
می‌تواند باکیفیت‌های مختلفی صورت گیرد.
نگاهی به تجربه سایر کشورها نشان می‌دهد، حمل‌ونقل ریلی از مدت‌ها قبل
همیشه در خدمت انسان‌ها بوده و هست، حمل‌ونقلی که ضمن باصرفه بودن کیفیت خوبی را
می‌تواند به مسافران ارائه دهد. بنابراین
باید با توجه به ارزش‌ها، حقوق و امکانات، دست به اولویت‌بندی زد و با انتخاب حمل‌ونقل
ریلی بتوان درون شهر و برون شهر را به همدیگر اتصال داده و ضمن صرفه‌جویی اقتصادی
و زیست‌محیطی، ریسک‌های مرتبط با حمل‌ونقل ماشینی را کاهش داد.
نگاهی به تجربه کشورهای توسعه‌یافته و استفاده آن‌ها از ابزار کارآمد
حمل‌ونقل ریلی نشان می‌دهد که می‌توان با این ابزار مانع از تخریب بیشتر شهرها شد
و با تخصیص فضایی اندک، کار آیی بسیاری را انتظار داشت. اگر حمل‌ونقل
پایدار را به‌عنوان یک هدف قبول کنیم، به نظر می‌رسد حمل‌ونقل ریلی با این هدف
سازگاری بیشتری دارد چراکه هدف از ایجاد سامانه حمل‌ونقل پایدار کسب اطمینان از در
نظر گرفتن عوامل زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با فعالیت‌های
حمل‌ونقل است و از این منظر نوع ریلی بر انواع دیگر برتری دارد.
