شهر

سیل در روی زمین و تشنگی زیر زمین

بررسی های علمی نشان می دهد ۴۵۰ شهر و ۸ هزار و ۵۶۰ روستای کشور در معرض سیل هستند. تنها در ۶ ماهه اول امسال استان های مختلف تجربه ۱۶۰ مورد بارش سنگین را داشته اند که ۹۵ مورد به سیلاب تبدیل شده و در ماه جاری نیز سیل در بسیاری از استان های جنوبی از جمله خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان جاری شد و علاوه بر خسارت جانی و مالی، حتی شاهد ورود آب به واحدهای مسکونی بودیم. شکی نیست این آخرین سیلاب ها نخواهد بود و در ماه ها و سال های پیش رو بازهم با سیلاب روبه رو خواهیم شد. آمارها نشان می دهد کشور ما از سال ۱۳۳۰ تا پایان تابستان سال جاری با ۷۲۰۰ سیل کوچک و بزرگ مواجه شده اما براستی چقدر از این سیلاب ها درس گرفته ایم و در مدیریت ریسک سیل موفق عمل کرده ایم؟

احتمال وقوع سیل در ۹۶ درصد جغرافیای ایران

«ابوالقاسم حسین پور» مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری می گوید: بررسی سیل خیزی نقاط مختلف کشور نشان می دهد ما بجز ۴ درصد از وسعت کشور که احتمال وقوع سیل نداریم در مابقی نقاط همواره با سیلاب های کوچک، متوسط، بزرگ و خیلی بزرگ روبه رو هستیم و ۲۸ درصد مساحت کشور هم در معرض سیلاب های با شدت زیاد و احتمال تخریب بالا قرار دارند. از دهه ۳۰ تا پایان شهریور سال جاری بیش از ۷ هزار و ۲۰۰ مورد سیل کوچک،متوسط و بزرگ در کشور اتفاق افتاده است. از این تعداد سیل ۱۲سیلاب در ابعاد بزرگ تخریب و ویرانگری قرار داشته است. سیل بهار ۹۸ لرستان از این دست بوده و حالا اگر به سال های قبل برگردیم هم باید به سیل سال ۶۶ میدان تجریش تهران در حوضه آبریز دربند – گلابدره اشاره کنیم که متاسفانه بر اثر آن بیش از ۳۰۰ نفر جان باختند و سنگ چهار تکه میدان تجریش یادگاری از این سیل ویرانگر است. وی می افزاید: البته وقوع سیلاب را نمی توان با تقسیمات جغرافیایی مرزبندی کرد ولی در مجموع بخشی از حوضه های آبریز استان های شمالی مانند گلستان، مازندران، گیلان، استان های غربی و جنوبی مانند ایلام، لرستان، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، بوشهر، هرمزگان، بخش های از سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، فارس، خراسان جنوبی و حتی حوزه بالادست مشرف به تهران از مناطقی از کشور هستند که بیشتر در معرض تهدید به سیلاب هستند. حسین پور می گوید: دانش همزیستی با سیلاب از سالیان دور با فرهنگ ایرانیان عجین بوده که نمونه آن را در سازه های قدیم پلدختر می توانیم ببینیم که البته این مساله در سال های بعد در توسعه این شهر رعایت نشد. این در حالی است که همزیستی با سیلاب ما را به ایمن سازی و بهره برداری از سیلاب بدون خطر می رساند. به گفته وی، در مجموع ۹۱۰۰ نقطه جمعیتی کشور شامل ۴۵۰ شهر و ۸۶۵۰ روستا در معرض سیل هستند. وی معتقد است، هرچند جلوی وقوع سیل را نمی توان گرفت اما می توان با برخی اقدامات مانند آبخیزداری، شدت خسارت های آن را کاهش داد و از این طریق در شرایط اقلیم خشک و کم آب ایران در راه تقویت تولید و پایداری و استمرار فعالیت های کشاورزی و حفظ سکونتگاه ها، بویژه در روستاها از فرصت سیلاب استفاده کنیم. واقعیت این است که ما در روی زمین با وضعیت سیلابی مواجه هستیم و در زیر زمین تشنه و کم آب هستیم و آبخیزداری می تواند حلقه واسطه بین این دو تا باشد تا از تهدید سیل به عنوان فرصت استفاده کنیم. وی در پاسخ به اینکه آبخیزداری تا چه حد می تواند به کمک ما در مقابله با سیل بیاید، توضیح می دهد: حوزه ای که در آن عملیات آبخیزداری به طور کامل اجرا می شود نسبت به حوزه ای که این عملیات در آن اجرایی نشده حداقل می تواند ۳۲ درصد از وقوع سیل پیشگیری کند و زمان تمرکز و اوج سیل را ۱۸ دقیقه به عقب بیندازد که این وقت طلایی برای ما می تواند باشد و به عبارت دیگر حجم سیل را تا ۵۰ درصد و خسارت را تا ۷۰ درصد کاهش دهد. وی با اشاره به اینکه با توجه دولت از سال گذشته در۱۱استان که با سیلاب روبه رو بوده اند اجرای طرح های آبخیزداری سرعت گرفته می افزاید: البته اجرای طرح های آبخیزداری را نباید با مرزهای جغرافیایی و سیاسی جدا کرد به عنوان مثال سیل اخیر خوزستان نشات گرفته از سیلاب های ۷ استان بالادست آن ازجمله لرستان و ایلام بود.

 بهانه ای برای غافلگیری نیست

خوزستان یکی از استان هایی است که در چند هفته اخیر با بحران سیلاب روبه رو شد و وقوع این پدیده طبیعی در این استان مشکلات بزرگی برای مردم به وجود آورد. هر چند مسئولان استان از قبل از وقوع این سیلاب اطلاع داشتند اما باز هم اعلام شد حجم بالای سیلاب موجب بروز مشکلات بوده و به نوعی استان را غافلگیر کرده است. «حمیدرضا خدابخشی» کارشناس حوزه آب در خوزستان می گوید: اصولا با دانش امروزی و آگاهی های ما نسبت به رفتار سیل در جای جای کشورمان دیگر غافلگیری در سیل معنا ندارد. ما هم از تجربه سیل های قبلی درس گرفته ایم و هم بلدیم در مقابله با سیلاب چه کنیم اما دلمشغولی مسئولان بیشتر مدیریت بحران است تا مدیریت ریسک سیل! یعنی ما به جای اینکه پیشگیری کنیم می گذاریم حادثه اتفاق بیفتد و بحران درست کند سپس بحران را می خواهیم مدیریت کنیم. این در حالی است که مدیریت ریسک کار بسیار کم هزینه تر از مدیریت بحران است. علم امروزی می گوید ما باید خود را با طبیعت و سیل که یک پدیده طبیعی است انطباق دهیم و تاب آوری زیرساخت ها و شهر ها  را در مقابل آن بالا ببریم . اما ما به بهانه کنترل سیل به سمت ساخت بیشتر سدها می رویم که در بیشتر موارد ما را به هدف اصلی نمی رساند. نمونه بارز این مساله سد گتوند است. وی می افزاید: ما باید رفتارهایمان را با طبیعت تغییر دهیم ما می رویم در «خانه رودخانه» که حریم به آن گفته می شود خانه می سازیم خب باید منتظر واکنش طبیعی رودخانه باشیم همان طور که اگر کسی به حریم خانه ما تجاوز کند واکنش نشان می دهیم . کار دیگری که ما برای کاهش خسارت سیل می توانیم انجام دهیم گسترش بیمه محصولات کشاورزی است به هر جهت در یک منطقه ای که ممکن است هر ۱۰ سال یکبار سیل بیاید ما ناگزیریم در این منطقه کشاورزی کنیم ولی اگر این منطقه تحت پوشش بیمه باشد دیگر کشاورز ما دچار خسارت خانه خراب کن نمی شود. اگر بخواهیم در مورد سیلاب خوزستان هم صحبت کنیم باز هم باید به بحث عدم انطباق شهرسازی با سیلاب بپردازیم. ما شهری ساخته ایم به نام اهواز که به دلیل عدم رعایت مهندسی شهری در کنار خیابان ها جوی ندارد به همین دلیل تاب آوری آن در مقابل سیل پایین است و با هر بارش کوچک، خیابان تبدیل به استخر می شود و این به نقص طراحی محیط شهری ما برمی گردد. وی تاکید می کند ما اگر مدیریت منابع مان را به سمتی هدایت کنیم که به نفع مردم و طبیعت باشد شاهد این اتفاقات نامیمون نخواهیم بود. این در حالی است که «امید بن عباس» مدیریت بحران خوزستان به «ایران» می گوید: سیل خوزستان بخوبی مدیریت شده و با اجرای طرح های کوتاه مدت در اهواز و دیگر شهر های استان مدت زمان بروز بحران سیل و ماندگاری آب در خانه ها از ۱۰ روز سال گذشته به دو روز کاهش یافته است. وی می افزاید: به دنبال سیل سال گذشته در خوزستان بسیاری از مناطق مشکل زا شناسایی و رفع مشکل شد. به گفته وی، بارش ۱۷۰ میلیمتر بارش در ماهشهر حجم بالایی از روان آب به راه انداخت که با توجه به میانگین بارش سالانه خوزستان بسیار زیاد بوده است.

 حریم و بستر رودخانه های لرستان آزاد نیست

 لرستان استان دیگری است که در جریان سیل بهار سال ۹۸ متحمل ۱۲ هزار میلیارد تومان خسارت شد. «گودرز امیری» معاون استاندار لرستان می گوید: سیل سال گذشته لرستان یک سیل بی سابقه بود و می توان گفت با اقداماتی که پس از وقوع سیل سال گذشته در استان انجام شد در صورت تکرار این سیلاب خسارتمان به این حد نمی رسید.وی می افزاید: با حمایت دولت ۴۵۰۰ میلیارد تومان برای کمک بلاعوض، تسهیلات به سیلزدگان و مرمت و نوسازی زیرساخت ها هزینه شد اما اگرخسارت ها به طور کامل جبران نشود با سیل های بعدی باید چند برابر هزینه کنیم. وی تاکید می کند: آنچه در حال حاضر ما را نگران می کند ساخت و سازهایی است که مردم سال های سال است در حریم و بستر رودخانه انجام داده اند و قطعا آزادسازی و انتقال آنها هم زمانبر و هم هزینه بر است. از سوی دیگر متضمن حضور پررنگ وزارت نیرو و قوه قضائیه است. در صورت توجه ملی به این مساله، چالش پیش روی لرستان می تواند در یک دوره ۵ ساله مرتفع شود. وی گفت: یکی از تجربیات ارزشمند این سیل اعتماد بیش از پیش مردم به هشدارهای سیل بوده که دستاورد کمی نیست. از سوی دیگر به دنبال وقوع این سیل در استان، بسیاری از نقاط آسیب پذیر در مقابل سیل شناسایی و اصلاح شد. ما در شهر های پلدختر و معمولان دیوار حفاظتی کشیده ایم که گام بزرگی برای کنترل سیلاب است.

مطالب پیشنهادی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا