جایگاه معماری صنعتی همچنان ناشناخته است

گروه معماری و دکوراسیون- کیومرث بیات، فوق ليسانس مهندسی معماري در سال 1353 از دانشكده هنرهاي زيبا دانشگاه تهران، از سال 1367 تاكنـون به فعالیت حرفه‌ای خود در زمینه طراحی معماری و مدیریت پروژه‌های صنعتی ادامه می‌دهد.

;

وی در 30 سال گذشته، بیش از 50 طرح برای صنایع گوناگون طراحی کرده که غالبا نیز به بهره‌برداری رسیده‌اند. ;عضویت در هیئت امنای انجمن مفاخر معماری ایران، جامعه مهندسان مشاور ایران، انجمن صنفی مهندسان مشاور معمار و شهرساز، کانون مهندسان معمار دانشگاه تهران، سازمان نظام مهندسی استان تهران و… از دیگر فعالیت‌های اوست. در ادامه، متن گفت و گوی خبرنگار ماهنامه «ساختمان و پلیمر» را با وی می‌خوانید:

…………………………..

آقای مهندس بیات، لطفا تعریفی کلی و علمی از معماری صنعتی ارائه دهید.

معماری صنعتی، شاخه و گرایشی از معماری معطوف به طراحی پروژه‌های صنعتی است که معماران جهت شکل دادن و هویت بخشیدن به پروژه‌های صنعتی در آن نقش دارند. معماری صنعتی در ابعاد بسیار گسترده و متنوع قابل بحث است. معماری صنعتی حیطه فعالیت معماران در مجموعه‌های صنعتی است و برخلاف تصور برخی افراد، به معنای طراحی سوله نیست. بسیاری از پروژه‌های صنعتی، علاوه بر اجزای اصلی صنعت تقریبا از تمام کاربری‌های شناخته شده در معماری (اعم از اداری، رفاهی، آموزشی، درمانی، غذاخوری، مسجد و حتی مسکونی و تفریحی) برخوردارند. اما در وهله اول بهانه ایجاد این بخش‌ها، موجودیت آن پروژه صنعتی است.

;

تصور برخی افراد از معماری صنعتی، استفاده از تکنولوژی‌های نوین و مصالح ساختمانی جدید در ساخت و سازهاست. آیا شما با این نظر موافقید؟

خیر. از دیدگاه من چنین تصوری کاملا اشتباه است. این تعریف از معماری صنعتی درواقع به معنای روش ساخت صنعتی است. درحالی‌که معماری صنعتی مثلا جایگاهی در بخش مسکونی ندارد. چنین تعریفی از معماری صنعتی مربوط به چهار یا پنج دهه گذشته است که در آن زمان به اشتباه، معماری صنعتی به پیش‌ساختگی گفته می‌شد و مقوله معماری صنعتی به عنوان نیازی عمده و ضروری مطرح نبود. در آن دوره، صرف­نظر از معدود پروژه‌های اجرا شده توسط معماران برجسته ایرانی، کارخانه‌های بزرگ توسط کارشناسان خارجی یا زیرنظر آن­ها احداث می‌شد. معماری صنعتی با معنای متداول امروزی در کشور، پس از وقوع انقلاب گسترش یافت و شکل گرفت.

اساسا استفاده از تکنولوژی‌ها و مصالح نوین متعلق به تمامی گرایش‌های معماری است. به نظر می‌رسد خلط معنا در زمینه مفهوم معماری صنعتی، ناشی از قرار دادن معماری صنعتی در مقابل معماری سنتی است که در این باره باید تاکید کنم معماری سنتی معطوف به دوره و سبک خاصی از معماری، ولی معماری صنعتی معطوف به شاخه‌ای از کاربری‌های معماری است که از گذشته تاکنون وجود داشته، دارد و خواهد داشت. اتفاقا ما نمونه‌هایی از معماری صنعتی را در بناهای سنتی خود داریم، مانند کارگاه‌های نساجی حاشیه زاینده‌رود و… .

;

درخصوص جایگاه معماری صنعتی و میزان پذیرش آن از سوی معماران و کارفرمایان پروژه‌های صنعتی توضیح دهید.

جایگاه معماری صنعتی به شان و نقش معمار در طراحی پروژه‌های صنعتی بازمی‌گردد که در ایران حتی توسط خود معماران نیز به درستی شناخته نشده است. یعنی حتی خود معماران نمی‌دانند که در طراحی پروژه‌های صنعتی تصمیم‌گیری‌های آنها تا چه اندازه مؤثر است، در چه اموری باید دخالت کنند، در چه مواردی باید انعطاف لازم را نشان دهند و از چه پارامترهایی باید استفاده کنند. اگر معماران از این موارد آگاهی یابند، در پروژه‌های متنوع صنعتی که تنظیم درست روابط بین اجزا در آن­ها به تفکر نیاز دارد و عناصر مختلف و گوناگون در آنها دخیل و موثر است، به جایگاه واقعی خود پی می‌برند.

;

به برخی از مهمترین تفاوت‌های پروژه‌های صنعتی با سایر پروژه‌ها اشاره کنید.

در پروژه‌های مسکونی، غالبا سرمایه‌گذار تنها قصد فروش واحدها را دارد و به دنبال بهره‌برداری شخصی از آنها نیست. اما در پروژه‌های صنعتی، سرمایه‌گذاران با هدف یک برنامه کلان اقتصادی و تولیدی بلندمدت از ابتدا با صنعت موردنظر آشنا هستند و آگاهانه از پروژه‌های مختلف موجود در کشورهای گوناگون غالبا با همراهی گروه طراحی بازدید می‌کنند. یک معمار برای طراحی پروژه‌های صنعتی ابتدا باید با مسائل عمومی آن آشنا باشد. مسائل عمومی شامل طراحی منطقی سایت و روابط بیرونی آن با استفاده از پارامترهای موثر مثل شیب زمین، نور طبیعی، چشم‌انداز و منظر پروژه، جهت دسترسی، اقلیم و…، و مسائل تخصصی مربوط به کارکردهای ویژه آن صنعت، حجم مواد اولیه، طرز نگهداری و تخلیه و بارگیری مواد، نحوه تولید کالا، ابعاد و هندسه ساختمان‌ها، نحوه تامین مصارف تاسیساتی و… است. یک پروژه صنعتی زمانی موفق است که معمار در آن دخیل بوده و گروه‌های طراحی و فنی را هدایت کرده باشد.

;

از دیدگاه شما تاثیرات طراحی منطقی در پروژه‌های صنعتی چیست؟

یکی از مشخصه‌های پروژه‌های صنعتی، جدید و نو بودن آن­هاست. یعنی یا در کشور سابقه نداشته‌اند، یا شکل قدیمی آن­ها موجود بوده است. اگر طراحی براساس منطق و چارچوب درست و در حالت تعادل از نظر بصری، کارکردهای داخلی، تامین احساس آسایش کارکنان و کارگران و… اجرا شده باشد، علاوه بر تاثیر مثبت بر بازدهی و سوددهی مجموعه، منجر به احساس تعلق ‌کارکنان نسبت به محیط کارشان خواهد شد. در طراحی پروژه‌های صنعتی معمار باید با انتخاب رنگ‌ها و مصالح مناسب، نقش موثری در تلطیف محیط و ارتقای روحیه کارکنان ایفا کند. بنابراین رعایت تعادل و توازن خطوط هندسی در فضاهای باز و بسته پروژه‌های صنعتی نیز الزامی است.

;

در طراحی پروژه‌های صنعتی کدام موارد مورد غفلت قرار می‌گیرد؟

تفاوت پروژه‌های مبتنی بر معماری صنعتی و سایر پروژه‌های در حال اجرا در کشور، مربوط به کاربری‌ها و کارکردهای آن­هاست. در این راستا سرمایه‌گذاری باید از نظر اقتصادی، اشتغال‌زایی، نام و شان مجموعه صنعتی و… در درازمدت جوابگو باشد. پروژه‌های صنعتی پیشرفته معمولا با نمونه‌های مشابه داخلی و خارجی مقایسه می‌شوند. یکی از پارامترهای مهم در طراحی پروژه‌های صنعتی، اعتماد سرمایه‌گذار به گروه طراح پروژه است. درواقع صرف هزینه هنگفت برای شکل‌گیری پروژه و رساندن مجموعه به مرحله تولید، به اعتماد بسیار قوی بین معمار و سرمایه‌گذار نیاز دارد و رابطه بین آن دو باید بر این اساس بنا شود. متاسفانه در حال حاضر در فضای حرفه‌ای فعالیت‌ها، فروختن برگه معمار یا فروش نقشه صرفا جهت سودجویی باب شده است. بدون اینکه مواردی تخصصی نظیر لزوم انسجام بخش‌های مختلف طرح، شرایط دوره ساخت، پاسخگویی مناسب به نیازها و… در آن لحاظ شود.

;

;

;