تحول در نظارت شهری و پایان ساخت‌وسازهای بی‌ضابطه؛
رصد تخلفات ساختمانی با هوش مصنوعی در ایران
در سال‌های اخیر، استفاده از هوش مصنوعی در شناسایی و پیشگیری از تخلفات ساختمانی در ایران به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است. بر اساس گزارش‌ها، فناوری‌های نوین مانند تصاویر ماهواره‌ای و الگوریتم‌های هوش مصنوعی به شهرداری‌ها کمک کرده‌اند تا با دقت و سرعت بیشتری تخلفات را شناسایی و مدیریت کنند.
به عنوان مثال، یک شرکت دانش‌بنیان ایرانی از سال ۱۳۹۴ سامانه‌ای را توسعه داده است که با استفاده از پهپاد و هوش مصنوعی، نظارت بر تخلفات ساختمانی را به‌صورت کاملا خودکار انجام می‌دهند. این شرکت پس از دریافت مجوزهای لازم برای پرواز پهپادها از شرکت هواپیمایی کشور، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح و سازمان نقشه‌برداری، تصاویر هوایی را پردازش کرده و در کمتر از ۷۲ ساعت تخلفات را شناسایی می‌کند. بر اساس اظهارات مدیرعامل این شرکت، استفاده از این روش می‌تواند تا ۶۷ درصد از تخلفات ساختمانی پیشگیری کند.
در این راستا، در گزارشی از سال 1400 بیان شده که در شهر مشهد، شهرداری با همکاری سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات، پروژه‌ای برای رصد تخلفات ساختمانی در مناطق پیرامونی شهر آغاز کرده و بنا بر گزارشی دیگر از سال 1401، یزد، سامانه‌ای هوشمند برای رصد تخلفات ساختمانی راه‌اندازی کرده است که با استفاده از تصاویر هوایی، تخلفات را شناسایی و گزارش می‌کند. رئیس سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری یزد معتقد است یکی از مزیت‌های این سامانه این است که تمام مناطق سطح شهر را به صورت کامل تحت پوشش قرار داده، سرعت و کیفیت بالا و هزینه پایین‌تری دارد. این سامانه به‌صورت ماهیانه به‌روزرسانی شده و می‌تواند نظارت بر ساخت‌وسازها را با دقتی بیشتر انجام دهد.
گزارشی از سال 1402 نشان می‌دهد این شیوه نظارت در تبریز هم پیاده شده است. بنا بر اظهارات جواد صدیقی، معاون محیط زیست و خدمات شهری شهردار تبریز، علی رغم نظارت‌های مدوام مجموعه، ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم شهر هنوز وجود داشته و استفاده از تکنولوژی‌های نو مانند پایش پهپادی می‌تواند نقش موثری در افزایش ابزارهای نظارتی شهرداری تبریز ایفا کند. به گفته صدیقی، تصاویر پهپادی و پایش منظم حوزه استحفاظی حریم شهری، فضا را برای خاطیان تنگ می‌کند. پروژه «پنجره واحد مدیریت زمین» در سطح ملی نیز در سال 1403 با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و هوش مصنوعی، شروع به شناسایی تخلفات زمین کرد. این سامانه با بهره‌گیری از داده‌های ماهواره‌ای، اراضی ملی و کشاورزی را تحت نظارت قرار داده و تخلفات احتمالی را شناسایی می‌کند .
شهرداری کرج نیز گامی بلند در راستای مدیریت شهری نوین برداشته و نظارت بر ۱۶ هزار و ۵۰۰ هکتار از حریم شهر را با تکیه بر فناوری‌های پیشرفته هوشمندسازی کرده است. این پروژه که در سال 1403 به صورت آزمایشی در مناطق ۲، ۳، ۴ و ۹ کرج اجرا شد، پس از بررسی‌های میدانی و تحلیل داده‌ها، در سال 1404، در مسیر توسعه به تمامی مناطق شهر قرار گرفته است. سعیدی‌کیا تاکید کرد به دنبال احصای نواقص سیستم در مرحله پایلوت و بهبود دقت داده‌ها، نظارت بر ساخت‌وسازهای غیرمجاز با حساسیتی بی‌سابقه انجام خواهد شد. وی افزود: این سامانه علاوه بر افزایش سرعت شناسایی تخلفات، به بازوی قدرتمندی در کنار بازدیدهای روزانه کارشناسان بدل شده است. در قالب این پروژه، مطالعات مقدماتی با همکاری دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی انجام شده و سازمان فاوای شهرداری کرج نیز نقش پشتیبانی فنی را بر عهده داشته است. اکنون با رفع ایرادات اولیه، انتظار می‌رود شهر کرج به الگویی موفق از بهره‌گیری از هوش مصنوعی در کنترل توسعه شهری تبدیل شود.
این اقدامات نشان‌دهنده حرکت جدی شهرداری‌ها و نهادهای مرتبط در ایران به‌سوی استفاده از فناوری‌های نوین برای بهبود نظارت بر ساخت‌وسازها و کاهش تخلفات ساختمانی است.
