گفتگوی اختصاصی استودیو صما با حجت عزیزی، سازنده و رییس شرکت ساختمانی خشت و انجمن پردیس مهندس و فرشید پورحاجت، دبیر کانون سراسری انبوهسازان کشور در بیست و چهارمین نمایشگاه بینالمللی صنعت ساختمان
بازخوانی انتقادی ارجاع کار در خدمات مهندسی؛ از عدالتخواهی تا بنبست اجرایی
موضوع ارجاع کار در نظام مهندسی ساختمان، سالهاست که میان مهندسان، سازندگان و سرمایهگذاران محل بحث و جدل است. آنچه در ابتدا با هدف توزیع عادلانه و ارتقای کیفیت خدمات مهندسی آغاز شد، امروز به گفته بسیاری از فعالان این حوزه، به سیستمی ناکارآمد و غیررقابتی تبدیل شده است که نه تنها عدالت را محقق نمیکند، بلکه سرمایهگذاران و مهندسان را از مسیر حرفهای خود دور میسازد.
در گفتوگوی اختصاصی استودیو «صما»، حجت عزیزی و فرشید پورحاجت با زبانی بیپرده از ناکامیهای این سیستم و پیامدهای آن برای آینده ساختوساز در کشور سخن گفتند.
شکست در تحقق عدالت؛ تمرکز کار در دست عدهای خاص
پورحاجت در این گفتگو به صراحت اعلام کرد: «فرآیند فعلی ارجاع کار شکست خورده است.» و عزیزی افزود: نه تنها عدالت توزیع پروژهها محقق نشده، بلکه با دخالتها و دستکاریهای متعدد فرمول ارجاع، به سمت بیعدالتی رفته است.
عزیزی با لحنی انتقادی گفت: «سالهاست در تریبونهای مختلف این حرف را تکرار میکنم؛ مهندس شدن به معنای ایستادن در صف ارجاع کار نیست. ما قرار نیست منتظر بمانیم تا سازمان نظام مهندسی برایمان پروژه تعیین کند. مهندس باید دانش فنی، مهارتهای مالی و توان سرمایهگذاری را یاد بگیرد و خودش وارد میدان ساختوساز شود. امروز متاسفانه تبدیل به یک عادت شده که مهندس جوان، پس از فارغالتحصیلی و عضویت در نظام مهندسی، توقع دارد سازمان برایش کار فراهم کند؛ در حالی که ماموریت سازمان دادن پروژه نیست. باید فرهنگسازی شود که مهندس، علاوه بر طراحی و نظارت، به عنوان سازنده و توسعهدهنده وارد عمل شود و توانمندیهایش را گسترش دهد.»
او معتقد است که رقابت سالم میان مهندسان، که میتوانست به ارتقای کیفیت خدمات مهندسی منجر شود، در سایه نظام سهمیهبندی و ارجاع متمرکز، عملا حذف شده و نتیجه آن، فرار سرمایهگذاران از بخش مسکن و کاهش اعتماد عمومی به ساختوساز قانونی بوده است. عزیزی افزود: «من خودم در سال ۹۱ رییس اولین کمیته ارجاع سازمان نظام مهندسی بوده و به همراه همکاران، فرمولهای این سیستم را طراحی کردیم. اما امروز با صراحت میگویم از ارجاع کار به حالت موجود اصلا حمایت نمیکنم.»
نظام فعلی؛ مانع رقابت یا حامی کیفیت؟
در ادامه فرشید پورحاجت با نگاهی انتقادی به این موضوع پرداخت و گفت: این سیستم نه عدالت در توزیع کار را محقق کرده و نه کیفیت خدمات مهندسی را ارتقا داده است. و عزیزی افزود: درست است که ارجاع نظارت تا حدی توانسته کیفیت ساختمانها را بهبود بدهد، اما این تاثیر به هیچوجه آنقدر جدی نبوده که ما رقابت سالم میان مهندسان را کنار بگذاریم و مثل نظامهای کمونیستی به سهمیهفروشی و کوپنفروشی در خدمات مهندسی رو بیاوریم. خروجی امروز ارجاع نظارت، بروکراسی پیچیده و لابیگری گسترده است، نه ارتقای استانداردهای ساختوساز.
ChatGPT said:
عزیزی در ادامه با اشاره به ابهامات قانونی گفت: «یک نکته مهم را باید روشن کنم؛ در قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان اصلا بحثی از ارجاع نظارت نیامده است. بسیاری تصور میکنند این روند قانونی است، در حالی که اینطور نیست. تنها در مباحث مقررات ملی به موضوع ارجاع اشاره شده که مربوط به هیات دولت و کمیتههای استاندارد است و حتی به تصویب مجلس هم نرسیده است.
آنچه در قانون آمده، این است که سازمان نظام مهندسی و هیاتمدیره آن باید به تنسیق امور مهندسی و نظام توزیع کار بپردازند؛ و این با ارجاع کار تفاوت دارد. یعنی ما باید مدلی حرفهای، مبتنی بر شاخصهای کمی و کیفی طراحی کنیم تا همه مهندسان در یک فضای رقابتی سالم فعالیت کنند. اما امروز نظام مهندسی فقط نگاه کمی دارد؛ مثلا میگوید همه مهندسان دو هزار متر کار بگیرند، درحالیکه کیفیت کار و مهارتهای فردی نادیده گرفته میشود.
مهندسی که پیشبینی میکند، پیشگیری میکند و سازنده را راهنمایی میکند، قطعا نباید با مهندسی که صرفا منتظر یک اشتباه کوچک است تا پروژه را متوقف کند، در یک جایگاه قرار بگیرد.»
مدلهای جهانی؛ از طراحی تا تضمین کیفیت
عزیزی با اشاره به سخن پورحاجت در مورد مدلهای موفق جهانی توضیح داد: «مدل طرح و ساخت در حال حاضر در بسیاری از کشورهای دنیا رایج است. در این مدل، یک معمار بهعنوان سرپرست تیم مهندسی عمل میکند؛ پروژه تحت نظر او طراحی و توسط مهندسان طراح و سازنده اجرا میگردد. از طرفی شرکتهای بیمه برای تضمین وارد میشوند.
این همان چیزی است که در مبحث دوم مقررات ملی ساختمان نیز به آن تحت عنوان «تجمیع خدمات مهندسی» اشاره شده است. این ساختار بهگونهای طراحی شده که شرکت بیمه از ابتدا در فرآیند ساخت حضور دارد و با بهرهگیری از مهندسان ناظر مستقل، بررسی میکند که آیا سازنده در طراحی و اجرا تمام استانداردهای لازم را رعایت کرده است یا خیر. در پایان پروژه، شرکت بیمه با اطمینان از کیفیت، تضمیننامه و شناسنامه فنی ــ ملکی صادر میکند که در آن طراح، سازنده و حتی تکنسینهای پروژه معرفی شدهاند.
به این ترتیب، خریدار با سندی در دست، خانهای تحویل میگیرد که کیفیت آن از ابتدا تا انتها تحت کنترل بوده است. اما متاسفانه در ایران، حتی این فرآیند هم صوری انجام میشود؛ شرکتهای بیمه نه در طراحی حضور دارند و نه در اجرا و تنها در انتهای کار بیمهنامهای صادر میکنند که فاقد ضمانت واقعی کیفیت است.»
ضرورت بازاندیشی در نظام مهندسی
هر دو کارشناس تاکید کردند که ادامه وضعیت موجود به زیان کل صنعت ساختمان خواهد بود. ما باید به جای اتکای صرف به نظام ارجاع فعلی، به سمت بازاندیشی اساسی در فرآیند خدمات مهندسی برویم. این بازنگری باید بر پایه عدالت، رقابت سالم و ارتقای کیفیت شکل بگیرد، نه سهمیهبندی و محدودسازی.
