هادی حقشناس، استاندار گیلان و حسن نیکپی، تسهیلگر اجتماعی
زخم کهنه پسماند بر پیکر گیلان؛ تلاش برای درمان با زبالهسوزهای روستایی
بحران مدیریت پسماند در گیلان، زخمی قدیمی است که هنوز التیام نیافته. روستاهایی که روزی در دل سبزی و آب زنده بودند، امروز با تلزبالهها، شیرابهها و دود زبالههای سوخته دستوپنجه نرم میکنند. درحالیکه طرحهای کلان دفنگاه و زبالهسوزهای صنعتی در بنبست ماندهاند، حالا امید تازهای در قالب زبالهسوزهای کوچکمقیاس روستایی در حال شکلگیری است؛ طرحی که با حمایت استاندار گیلان و همراهی مردم محلی، میتواند نخستین گام واقعی در مهار بحران پسماند این استان باشد.
بحران بیپایان زباله در گیلان
ابرچالش پسماند گیلان سالهاست بر دوش طبیعت و مردم سنگینی میکند. دفنگاههای غیراستاندارد، آتشزدن زبالهها در هوای آزاد و نفوذ شیرابهها به آب و خاک، از جمله تبعات مدیریت نادرست پسماند در این استان است. بسیاری از روستاییان و دهیاران، چارهای جز رهاسازی زبالهها در حاشیه روستا یا زمینهای کشاورزی ندارند؛ اقدامی که آلودگی روانآبها و خاک را تشدید کرده و سلامت محیط زیست را به خطر انداخته است.
طرحهای کلانی مانند احداث زبالهسوز و تولید برق از پسماند نیز پس از حدود ده سال هنوز نیمهکاره ماندهاند. در چنین شرایطی، دو روستای سالکده و لسکوکلایه با اجرای طرحهای محلی، نشان دادهاند که راهحل این بحران شاید از دل جوامع کوچکتر آغاز شود.
طرحی بومی برای بحران پسماند
هادی حقشناس، استاندار گیلان درباره این ابتکار محلی توضیح میدهد: در دو روستای سالکده و لسکوکلایه از زبالهسوزهای کوچکمقیاس استفاده میشود که تنها دو تا سه روز در هفته فعالیت دارند. در این مدل، زبالهتر دفن و زباله خشک تفکیک میشود و تنها بخش اندکی از پسماند که بهاصطلاح ریجکت نام دارد، سوزانده میشود.
به گفته او، این الگو قرار است در ۱۱۳ دهستان استان اجرا شود تا با حل معضل پسماند روستایی، بار زباله به شهرها منتقل نشود. حقشناس تاکید میکند: پس از تثبیت این طرح در روستاها، برنامه استان تمرکز بر مدیریت پسماند شهری از طریق تفکیک، بازیافت و تبدیل زبالهتر به کمپوست خواهد بود.
بین بد و بدتر؛ انتخاب ناگزیر
استاندار گیلان در پاسخ به انتقادها درباره رعایت استانداردهای زیستمحیطی این زبالهسوزها گفت: پیش از آغاز این طرح، زبالهها در محیط رها و سپس در فضای باز سوزانده میشد. اکنون حداقل زبالهها از مبدا تفکیک و حجم ریجکت به کمتر از ۲۰ درصد کاهش یافته است. او تاکید میکند: «ما بین بد و بدتر واقع شدیم؛ روش فعلی هرچند ایدهآل نیست، اما نسبت به وضعیت گذشته گامی رو به جلو محسوب میشود و اگر مدلهای بهتری ارائه شود، حتما جایگزین خواهند شد.»
هزینه و تامین بودجه
حقشناس برآورد میکند که هر زبالهسوز کوچک بین سه تا پنج میلیارد تومان هزینه دارد. این هزینه بسته به جمعیت دهستان و حجم پسماند تولیدی متفاوت است. او میگوید بخشی از هزینهها با مشارکت خیرین تامین میشود و دهستانها میتوانند با انتخاب آزادانه، این مدل را اجرا کنند یا به روشهای سنتی بازگردند.
از اعتراض تا اقدام؛ روایت مردم سالکده
در روستای سالکده بندر کیاشهر، جایی که زبالهها پیشتر در زمینهای کنار شالیزار دپو میشدند، حالا با همت مردم و تسهیلگران اجتماعی، مدیریت پسماند به دست خود روستاییان افتاده است.
حسن نیکپی، تسهیلگر اجتماعی این طرح، میگوید: «شرایط پیش از اجرای طرح، اسفناک بود؛ زبالهها تلنبار میشد، مگس و شیرابه همهجا را فرا میگرفت. با آموزش تفکیک از مبدا، خرید زبالههای ارزشمند و جمعآوری اصولی پسماند، توانستیم زمین ۴ هزار متری دپوی زباله را پاکسازی کنیم و امروز آن زمین به کشاورزی بازگشته است.»
زبالهسوز بومی بدون دودکش
به گفته نیکپی، نخستین زبالهسوز این روستا در فروردین ۱۴۰۱ با هزینه ۶۵۰ میلیون تومان نصب شد. این دستگاه که توسط مرحوم علیاشرف تدبیری طراحی شده و به ثبت اختراع رسیده بود، بدون نیاز به دودکش عمل میکند. با ظرفیت ۱۵۰ کیلوگرم و دمای ۵۰۰ تا ۱۱۰۰ درجه سانتیگراد، زبالهها را بدون ایجاد آلودگی مشهود، میسوزاند و خاکستر حاصل نیز به گفته آزمایشگاه معتمد، فاقد آلودگی بوده و حتی قابلیت استفاده بهعنوان کود دارد.
در لسکوکلایه نیز دستگاه مشابهی نصب شده که توانسته مجوز محیطزیست را کسب کند. نکته جالب آنکه ۷۰ درصد هزینه خرید این دستگاه توسط مردم روستا تامین شده است.
گامی کوچک برای نجات سبز گیلان
نیکپی میگوید: «حدود ۴۰ درصد جمعیت گیلان در روستاها زندگی میکنند و بیشتر گردشگران نیز در مناطق روستایی اقامت دارند. اگر بتوانیم پسماند را در مبدا مدیریت کنیم، بار سنگینی از دوش لندفیلهای استان برداشته میشود.»
با اجرای موفق این طرح، امید تازهای برای حل یکی از قدیمیترین بحرانهای زیستمحیطی کشور در گیلان شکل گرفته است؛ امیدی که اینبار نه از پشت میزهای اداری، بلکه از دل مردم و خاک روستاها جوانه زده است.
