علی آقامحمدی، رییس گروه اقتصادی دفتر مقام معظم رهبری
انقلاب در ۲۰۲۰ محله کشور با طرح «مسکن‌دار کردن دهک‌های پایین»
در یکی از گسترده‌ترین برنامه‌های نوسازی اجتماعی که از سوی علی آقامحمدی، رییس گروه اقتصادی دفتر مقام معظم رهبری تشریح شد، خانه‌دار شدن دهک‌های پایین در بیش از ۲۰۲۰ محله کشور کلید خورد. محلاتی که میلیون‌ها نفر در آن‌ها با چالش فرسودگی، فقر مسکن و کمبود خدمات شهری دست‌وپنجه نرم می‌کنند. حالا با اجرای مدلی جدید و کاملا مردمی، ساکنان این مناطق با هر توان مالی می‌توانند صاحب خانه شوند و مسیر تحول شهری و اجتماعی تازه‌ای را تجربه کنند.
طرح «مسکن‌دار کردن دهک‌های پایین» که از سوی علی آقامحمدی تشریح شده، وارد مرحله‌ای عملیاتی در بیش از ۲۰۲۰ محله کشور شده است. براساس اعلام او، حدود ۱۹ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در این محلات زندگی می‌کنند؛ مناطقی که عمدتا در بافت‌های فرسوده یا حاشیه شهرها قرار دارند و سال‌هاست از کمبود زیرساخت، مسکن مناسب و خدمات اجتماعی رنج می‌برند.
آقامحمدی تاکید می‌کند مدل اجرای این طرح به‌طور کامل با نسخه‌های پیشین مانند نهضت ملی مسکن متفاوت است؛ در این طرح، هر فرد «براساس توان مالی خود» وارد فرآیند خانه‌دار شدن می‌شود، بدون آنکه مبلغ ثابت و اجباری برای آورده تعیین شده باشد. به این ترتیب، امکان مشارکت برای طیف گسترده‌ای از خانوارهای کم‌درآمد فراهم می‌شود.
مدیریت محلی؛ از هر کوچه تا کل محله
یکی از بخش‌های متمایزکننده این طرح، شکل‌گیری ساختار مدیریتی مردمی در محلات است. بر اساس توضیحات آقامحمدی، مدیریت از درون خود جامعه محلی شکل می‌گیرد: هر کوچه یک شهردار دارد، هر ۳۰ تا ۴۰ خانوار یک نماینده و هر ۱۰ تا ۱۲ کوچه یک پهنه با مسئول مشخص. در سطح بالاتر نیز هر محله یک «مسئول خانه» دارد که حلقه ارتباطی میان مردم و نهادهای حمایتی است.
این مدل باعث می‌شود مردم در تصمیم‌سازی‌ها نقش اول را داشته باشند و حس مالکیت، مسئولیت‌پذیری و مشارکت اجتماعی تقویت شود.
نهادهای حمایتی در نقش پشتیبان، مردم در نقش مدیر
نهادهایی مانند کمیته امداد، ستاد اجرایی فرمان امام، بهزیستی و هلال احمر در این طرح حضور دارند اما نه به‌عنوان مدیر اجرایی، بلکه به‌عنوان پشتیبان. ارتباط این نهادها مستقیما از طریق مسئول خانه انجام می‌شود تا از بروکراسی‌های طولانی جلوگیری شده و خدمات دقیقا به دست ساکنان برسد.
مدل تامین مالی؛ از ۵۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان
در بخش تامین مالی، ابتدا توان پرداخت هر متقاضی پرسیده می‌شود و بر اساس همان ارقام، طراحی و ساخت واحدها صورت می‌گیرد. برخی تنها ۵۰ میلیون تومان توان دارند و برخی ۵۰۰ میلیون تومان؛ بنابراین گروه‌های هم‌سطح مالی داخل تعاونی‌ها سازماندهی شده و واحدها به‌صورت تعاونی‌سازی ساخته می‌شود.
ثبت‌نام این طرح از طریق اتاق تعاون انجام شده و بنیاد مسکن نیز در اجرا مشارکت دارد.
استقبال مردمی؛ ۱۰۹ هزار ثبت‌نام
به گفته آقامحمدی، تاکنون ۱۰۹ هزار نفر برای این طرح ثبت‌نام کرده‌اند؛ رقمی که نشان‌دهنده نیاز جدی جامعه هدف به مسکن و اعتماد مردم به الگوی جدید است.
پوشش کامل بیمه سلامت و خدمات درمانی
از دیگر اقدامات مهم این برنامه، پوشش همه ساکنان محلات هدف تحت بیمه سلامت است. آقامحمدی اعلام کرده پیش از این، حدود یک میلیون و ۹۰۰ هزار نفر فاقد بیمه بودند اما اکنون همه افراد تحت پوشش قرار گرفته‌اند. همچنین صندوقی ویژه برای هزینه درمان بیماران صعب‌العلاج تشکیل شده که با «کددار کردن افراد»، خدمات درمانی رایگان ارائه می‌دهد.
پیامدهای اجتماعی و اقتصادی طرح
این طرح با هدفی فراتر از ساخت واحدهای مسکونی دنبال می‌شود و پیامدهای متعددی به همراه دارد:
- کاهش فقر مسکن و افزایش امنیت اجتماعی
- تقویت مشارکت و مدیریت محلی
- افزایش عدالت اجتماعی با توجه به تفاوت توان مالی خانوارها
- بازآفرینی بافت‌های فرسوده و ارتقای کیفیت زندگی
- کاهش هزینه‌های درمانی و بهبود دسترسی به خدمات سلامت
جمع‌بندی
طرح مسکن‌دار کردن دهک‌های پایین در ۲۰۲۰ محله، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مداخله‌های اجتماعی کشور، نوعی بازطراحی سیاست مسکن برای اقشار کم‌درآمد است. با تکیه بر مدیریت مردمی، مدل مالی منعطف و پوشش‌های حمایتی گسترده، این طرح می‌تواند به خانه‌دار شدن میلیون‌ها نفر کمک کند و الگوی تازه‌ای برای توسعه اجتماعی در ایران ارائه دهد.
