ضرورت بازنگری در قوانین نظارتی صنعت ساختمان
کیفیت بتن مصرفی پروژههای در دست احداث، نقشی کلیدی در استحکام بنا ایفا میکند و هرگونه نقصان در کیفیت بتن بهمثابه زنگ خطری برای مقاومت سازهها در برابر زمینلرزههای احتمالی است.
به گزارش صما کیفیت پایین ساختمان در کشور یکی از واقعیتهای غیرقابلکتمانی است که کمتر کسی بین فعالان صنعت ساختمان ممکن است خود را برای رد آن به زحمت بیندازد. هر چند خاستگاه این معضل را باید در جاهای زیادی جست و مولفههای متعددی در این مساله دخیل است اما یکی از مهمترین دلایل آن کیفیت پایین بتن است که علت آن را باید در فقدان نظارت کافی و ناکارآمدی نهادهای نظارتی جست. کیفیت بتن مصرفی پروژههای در دست احداث، نقشی کلیدی در استحکام بنا ایفا میکند و هرگونه نقصان در کیفیت بتن بهمثابه زنگ خطری برای مقاومت سازهها در برابر زمینلرزههای احتمالی است. از اینرو هر عاملی که به افت کیفی بتن منجر شود را باید مسالهای امنیتی تلقی کرد که تبعات آن در زمان وقوع بحران دامنگیر ما خواهد شد.
بتن پرمصرفترین ماده پس از آب است. این ملات حیاتی که در غیاب آن هیچ سازه و ساختمانی پا نمیگیرد تلفیقی از سیمان، سنگدانه (شن و ماسه)، افزودنیهای لازم متناسب با نوع مصرف و آب است. آنچه کیفیت بتن را تعیین میکند بهطور طبیعی کیفیت مواد اولیه، نحوه فرآوری و فاصله زمانی بین آمادهسازی تا مصرف است چرا که زمان بین اولین لحظه آب زدن به سیمان و مخلفاتش تا آخرین مالهای که روی بتن در محل بتنریزی کشیده میشود نباید از ۹۰ دقیقه عبور کند. اهمیت بتن به حدی است که برخی به کنایه از آن به عنوان ملات توسعه یاد میکنند و تاکید دارند رساندن بتن باکیفیت به محل مصرف در استحکام سازه آنچنان اهمیت دارد که میتوان آن را با عملکرد آمبولانس در رساندن بهموقع بیمار بدحال به بیمارستان مقایسه کرد.
اساتید دانشگاهی رشتههایی که با بتن سر و کار دارند تاکید دارند در کشور ما همهچیز برای تولید بتن باکیفیت مهیاست. کارخانجات سیمان کشور از بهترین و پیشرفتهترین ماشینآلات و فناوریهای روز دنیا استفاده میکنند و لااقل روی کاغذ قابلیت تولید سیمان استاندارد را دارند. چیزی که در کشور ما فراوان است شن و ماسه است و میماند دانهبندی و شستوشوی مناسب. در زمینه افزودنیهای بتن هم مشکلی نداریم. مهندسان کاربلد هم برای تولید بتن خوب داریم. با این پیشفرض که همه دستاندرکاران بتن کار خود را درست انجام میدهند و نهادهای نظارتی مرتبط هم به دقت این فرآیند را تحتنظر دارند باید بتنی که در پروژههای ساختمانی مورد استفاده قرار میگیرد کیفیتی منطبق با استانداردهای جهانی داشته باشد. اما واقعیت با این پیشفرض فاصلهای طولانی دارد. بهدلیل فقدان ادله پیرامون کیفیت مواد اولیه فرض را بر کیفیت بتن تولیدی میگذاریم اما از اینجا مشکلات شروع میشود. در آخرین مرحله که رساندن بتن به محل مصرف است اتفاقاتی میافتد که کیفیت بتن در محل بتنریزی را میتواند تا حد کاهگل پایین بیاورد. تولیدکنندگان بتن ادعا دارند آنچه میخ آخر را به تابوت تولید ساختمانهای باکیفیت میزند نقص قوانین مربوط به تردد میکسرهای بتن در سطح شهرهای بزرگ و بهخصوص تهران است.
مشکل دیرینه
قوانین ترافیکی تا همین اواخر تردد همه خودروهای بالای شش تن ازجمله میکسرهای بتن را در بخش اعظم ساعات شبانهروز منع کرده بود. نتیجه اعمال قانون میکسرهایی بود که برای رساندن بتن به ساختمانها در حال تردد بودند و بسیاری از پایتختنشینها شاهد متوقف کردن این میکسرها حتی در ساعات پایانی شب توسط پلیس راهور بودهاند. شورایعالی ترافیک اخیرا میکسرهای بتن را از زمره خودروهای ممنوعه خارج کرد لیکن برای اجرایی شدن این دستورالعمل شروطی درنظر گرفته شده که بهنظر میرسد هیچ انطباقی با واقعیتهای موجود ندارد. فعالان صنعت بتن با این ادعا که شروط تعیینشده را نمیتوان برآورده کرد به ادامه مانعتراشی در تردد میکسرها اعتراض دارند و با توجه به چرخه عمر کوتاه بتن، بارها خواستار اعمال قانون میکسرها بدون متوقف کردنشان شدهاند. خواسته فعالان صنعت بتن خودداری یگانهای پلیس راهور از متوقف کردن میکسرها و عدم صدور چندباره قبوض جریمه برای یک محموله است که به توقف چندباره میکسرها و ازدسترفتن زمان طلایی تحویل بتن در محل بتنریزی منجر میشود و هزینهای مضاعف به آنان تحمیل میکند.
غیبت واقعنگری
شروط تعیین شده برای قانونمندی تردد میکسرها مواردی چون آشکارسازی ناوگان (نصب شبرنگهای هشداردهنده)،
نصب فیلترهای آلایندگی مضاعف، استفاده از چراغهای هشدار دهنده کافی، رعایت تناژ قید شده در مدارک خودرو و نصب ادوات رهگیری را در برمیگیرد. فعالان صنعت بتن ادعا دارند تحقق برخی از این شروط ممکن است اما برخی دیگر اساسا امکان اجرایی شدن ندارند. به عنوان نمونه نصب فیلترهای مضاعف و ادوات رهگیری به دلیل قدیمی بودن بیشتر میکسرها ناممکن است.
میکسرها ادوات رهگیری ندارند
سلیم باوفا، رئیس هیات مدیره انجمن صنفی تولیدکنندگان بتن آماده و قطعات بتنی استان تهران در این زمینه یادآوری میکند جدیدترین میکسرهای موجود در تهران مربوط به سال ۹۲ است که حتی همانها هم به لحاظ فنی قابلیت نصب فیلترهای مضاعف و ادوات رهگیری را ندارند. نوسازی ناوگان هم لااقل در شرایط کنونی کشور و وجود تحریمها ممکن نیست و در صورت رفع تحریمها هم قطعا کمک دولت را میطلبد. البته باید در نظر داشت عمر ناوگان میکسرهای فعال در تهران اگر از میانگین سن ناوگان خودروهای سنگین دستگاههای دولتی در حال خدمت در پایتخت کمتر نباشد، بیشتر نیست.
ضرورت بازنگری قوانین
دکتر اقبال شاکری، استاد عمران دانشگاه صنعتی امیرکبیر است که تا پیش از راهیابی به مجلس یازدهم از حوزه انتخابیه تهران، عضو شورای اسلامی پایتخت بود. وی معتقد است باید فکری اساسی برای شیوههای نظارتی موجود بر ساختوسازها شود و مشکل نظارت را باید در واقعی نبودن توان علمی مورد انتظار از مهندسان ناظر و دستمزد پرداختی به آنها جست. قوانین مرتبط با تردد میکسرهای بتن هم یکی از مواردی است که به اعتقاد شاکری نیازمند بازنگری جدی است و باید هر چه سریعتر مورد بررسی قرار گرفته و بازنگری شود.
به جای حل مساله، صورت مساله را پاک نکنید
دکتر محمد شکرچیزاده، رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی وزارت راه، مسکن و شهرسازی و استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران درباره وضعیت بتن و کیفیت آن میگوید: صرفنظر از اهمیت ساختمان به عنوان سرپناه مردم ضرورت تولید ساختمان ایمن و بادوام را از وجوه دیگری هم باید مدنظر قرار داد. وی افزود: یکی از نکاتی که معمولا فراموش میشود این است که توسعه پایدار با توسعه فرق دارد و بیتوجهی به ضرورت تولید ابنیه باکیفیت را به دلیل اسراف منابع باید به نوعی دستاندازی به منافع نسلهای بعدی تلقی کرد. به گفته معاون وزیر راه و شهرسازی، برخلاف دیدگاه عمومی که یارانه را در بخش انرژی میبیند،دولتها طی دهههای اخیر هزینههای سنگینی را برای پایین نگهداشتن هزینه اقلام مصرفی صنعت ساختمان پرداختهاند.براساس پژوهشهای صورت گرفته، قیمت واقعی انرژی بابت تولید هر تن سیمان با احتساب قیمتهای جهانی حدود ۲۰دلار است در حالی که قیمت فروش سیمان از این هم کمتر است.علاوه بر این در فرآیند تولید هر تن بتن ۸۰۰کیلوگرم گازکربنیک تولید میشود که بتن را تنهایی به عامل تولید ۱۰درصد کل گازهای آلاینده بخش صنعت تبدیل میکند.
به عبارت سادهتر صرفنظر از اهمیت بتن در تولید ساختمان باکیفیت، بادوام و ایمن وقتی از منظر هزینههای پنهان و تاثیرات زیستمحیطی هم به مساله نگریسته شود باز ضرورت تولید بتن باکیفیت برجسته میشود. تولید بتن باکیفیت را نباید کاری سخت تلقی کرد با این حال پژوهشهای اخیر نتایجی غمبار و نگران کننده به دست داده است.
رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی وزارت راه، مسکن و شهرسازی به موضوع زلزله پرداخت و تصریح کرد: بیمارستان امامخمینی اسلامآباد در زلزله سال۹۶ به طور جدی آسیب دید در حالی که در ابتدای همان سال مورد بهرهبرداری قرار گرفته بود. در آزمایشهای صورت گرفته مشخص شد بتن مصرفی در بخشهایی از این بیمارستان از حداقل مقاومت هم برخوردار نبوده و یکی از دلایل اصلی آسیب دیدن آن هم در زلزلهای نه چندان قدرتمند همین مساله بوده است. به هرحال دلیل کیفیت پایین بتن در این پروژه را باید قبل از هر چیز در نبود نظارت جست. به هرحال در روند تولید سیمان، اجزایبتن یا سایر عوامل دخیل در کیفیت این ماده حیاتی ضعف و قصوری بوده که در فرآیند نظارت هنگام بتنریزی باید شناسایی میشده است. حتی در صورت تولید بتن با کیفیت از سوی بتنسازها عواملی هست که کیفیت آن را پایین میآورد. از جمله میتوان به موانعی اشاره کرد که در بازه زمانی بین تولید و بتنریزی اتفاق میافتد.
شکرچی ادامه داد: مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی بارها مخالفت خود را با بتنریزی شبانه و موانع موجود در مسیر رساندن بتن به محل اجرای طرحها اعلام کرده و خواستار نظارت واقعی بر فرآیند ساختوساز شده است. اینجا بحث در مورد موضوعات کاملا علمی است و امید ما این است که نهادهای دخیل به جای حرکت به سمت حل مساله سعی نکنند صورت مساله را پاک کنند.
وی با بیان اینکه به شهرداری تهران یادآوری کردهایم شهرداری علاوه بر مسؤولیت امور شهر، مسؤولیت ستاد بحران را هم دارد، گفت: یک راه جلوگیری از تشدید دامنه بحران در صورت بروز زلزله در پایتخت تمرکز بر ساخت ابنیه باکیفیت و ایمن است. در این چارچوب لازم است موانع مربوط به حمل بتن که سازندهها را به سمت بتنریزی شبانه سوق داده برطرف شود و هر کنشی که در حرکت میکسرها خلل ایجاد کرده و زمان طلایی رسیدن آنها به مقصد را طولانی میکند، متوقف شود تا شرایط برای رسیدن بتن باکیفیت به محل اجرای پروژهها فراهم آید. به گفته معاون وزیر راه و شهرسازی، در کنار این اقدامات، توجه جدی به نظارت دقیق ضروری است و باید قوانین به شکلی بازنگری شود که هزینه اهمال نهادها و افراد ناظر به حدی بالا برود که نظارت با حداکثر سختگیری اعمال شود. مواردی بوده که سازنده برای کاهش هزینهها اقدام به خرید بتن از شرکتی کرده که حتی در خلوتترین ساعات شب و با حداکثر سرعت میکسر محال است در زمان طلایی مصرف بتواند آن را بهموقع تحویل دهد.
رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی وزارت راه، مسکن و شهرسازی تاکید کرد: ممکن است در مواجهه با این مساله برخی ادعا کنند با استفاده از افزودنیهایبتن این مشکل حل شده اما واقعیت این است سازندهای که برای خرید بتن ارزان به سمت تولیدکنندهای میرود که به لحاظ مسافتی قادر به تحویل بههنگام بتن نیست، چطور ممکن است هزینه استفاده از افزودنیهای بتن را متقبل شود؟ نظارت کجاست که این اتفاقات میافتد و ساختمانها بهراحتی بالا میروند و با اخذ همه مجوزها به بازار مصرف میرسند؟ اهمال در این بخش قطعا روزی گریبانگیر ما خواهد شد و هزینه بیتوجهی به مشکلات این بخش را خواهیم پرداخت، در حالی که اگر تعارف را کنار بگذاریم با رفع موانع موجود در مسیر تولید و عرضه بتن باکیفیت و جدی گرفتن نظارت معضل تولید ابنیه باکیفیت بهسادگی رفع میشود. در حال حاضر با هماهنگی مناسبی که بین معاونت حمل و نقل شهرداری، پلیس راهور و تولیدکنندگان بتنآماده ایجاد شده فرصت مغتنمی است که اقدامات موثری برای ارتقای کیفیت بتن انجام شود.