چگونه معماران می‌توانند با طراحی فراگیر به بهبود کیفیت زندگی معلولان کمک کنند؟
نقش مسئولیت اجتماعی در رشد و توسعه حرفه معماری
در گفتگویی با رسانه صما، علی نعمتی، از معماران برجسته و صاحب یکی از دفاتر معتبر معماری در تهران، به اهمیت مسئولیت اجتماعی در حرفه معماری پرداخت. او از آمادگی جهت همکاری با دانشجویان و علاقه‌مندان به‌عنوان یک راه برای ارتباط با نسل جدید معماران و ایجاد پلی میان دانشگاه و صنعت سخن گفت. همچنین، به چالش‌های موجود در چرخه ساخت‌وساز و تأثیر آن بر نادیده گرفتن نیازهای معلولین اشاره کرد. او با تأکید بر نقش بسیار پررنگ سرمایه در این چرخه، بر اهمیت تشویق‌های مناسب و اصلاح ضوابط شهری برای ایجاد فضایی منعطف و مساعد برای طراحی‌های فراگیر تأکید داشت.
در ادامه این گفتگو، به بررسی جزئیات و راهکارهایی که می‌توانند به بهبود شرایط اجتماعی و معماری کمک کنند، می‌پردازد.
آقای نعمتی، می‌توانید یکی از شاخص‌ترین فعالیت‌های مرتبط با مسئولیت اجتماعی در حرفه معماری خود را برای ما توضیح دهید؟
این سؤال سختی است، اما از ابتدای کارحرفه‌ای، یک موضوع همیشه در مجموعه ما وجود داشته و آن آمادگی جهت همکاری با همه دانشجویان فارغ‌التحصیل و علاقه‌مندان به معماری است. ما به این طریق سعی داریم رابطه میان دانشگاه و حرفه را برقرار کنیم. از سوی دیگر، یکی از معیارهای بنده در طراحی پروژه این است که طراحی فقط به شهرهای بزرگ و تهران محدود نشود. همواره ترجیح داده‌ایم تا حد امکان در شهرستان‌های دور و کم برخوردار هم با حضور نیروهای بومی فعالیت داشته باشیم؛ مثلا طراحی پروژه‌هایی در شهرهای بم و کرمان داشته‌ایم و سعی کرده‌ایم به ارتقا و رشد این نیروها کمک کنیم. این کار فارغ از هر نگاه مادی بوده است.
چرا اصول معماری فراگیر، به خصوص در طراحی برای معلولان، کمتر موردتوجه قرار می‌گیرد؟
دلیل این موضوع به چرخه ناقص صنعت ساختمان برمی‌گردد که در آن نقش سرمایه بسیار پررنگ است. این‌که معماران در طراحی خود تا حد زیادی معلولان و افراد کم‌توان را در نظر نمی‌گیرند لزوما به دیدگاه معمار مرتبط نیست. ساخت‌وساز، یک چرخه فعالیت دارد که معمار عضوی از آن است و جهت‌گیری اصلی این چرخه توسط سرمایه تعیین میشود؛ بنابراین، بسیاری از معماران به حوزه معماری فراگیر اعتقاد دارند و دوست دارند این موضوع در طرح‌هایشان جای خاصی داشته باشد، اما فضایی که سرمایه‌گذار برای این موضوع در نظر دارد بسیار محدود یا حتی وجود ندارد؛ بنابراین نیاز است بخشی از ضوابط کلی که در شهرهای بزرگ وجود دارد، اصلاح شود و سرمایه با معیارهای تشویقی بابت رعایت این موضوع ترغیب شود. به‌طورکلی، معمار باید نسبت به طراحی چنین فضاهایی آگاهی داشته باشد، ولی عمدتا تصمیم‌سازی و همراهی در حوزه‌ای خارج از معماری مطرح میشود.
استفاده از مواد بازیافتی و سازگاربامحیط زیست یکی از معیارهای نگاه به مسئولیت اجتماعی در صنعت ساختمان است. چرا در کشور ما کمتر به این موضوع توجه میشود؟
متأسفانه به موضوع استفاده از مصالح و مواد سازگار با محیط زیست و یا بازیافتی در پروژه‌های ما به ندرت توجه میشود. شاید یکی از مهمترین دلایل آن فراوانی و ارزان بودن انرژی در کشور است. از سوی دیگر، مسکن یک کالای سرمایه‌‌ای محسوب میشود و وجود تورم بالا باعث میشود که هرچه در ساختمان هزینه شود، چند برابر آن نصیب سازنده شود؛ بنابراین سازنده برای کاهش هزینه‌ها در مرحله اجرا و بهره‌برداری صرفه‌جویی نمی‌کند. هرچند امروز این موضوع در طرح‌های معماری در حال اجرا و طراحی به‌خصوص در فضاهای دورتر از مرکز کلان‌شهرها وجود دارد. این موضوع نگاه خوش‌بینانه‌ای نسبت به استفاده از مصالح مناسب محیط زیست و طراحی‌های معماری در راستای صرفه‌جویی انرژی برمی‌انگیزد. نباید فراموش کرد که این نوع نگاه به مسئولیت اجتماعی فارغ از نگاه سیاست‌گذاران، می‌تواند از طریق معماران رواج پیدا کند. هرچند نگاه عمومی امروز کشور ما به سمت تجمل‌گرایی رفته است، ولی معماران در راستای همین نگاه تجملاتی می‌توانند به طرح‌های خلاقانه در راستای صرفه‌جویی انرژی و توجه به معماری پایدار دست بزنند.
نگاه محیط زیستی در پروسه ساخت‌وساز چگونه است؟
نگاه محیط زیستی در پروسه ساخت‌وساز بسیار مهجور است، اما توجه به فضای سبز و ارتقای کیفیت زیستی در آثار معماران طی چند سال اخیر قابل توجه بوده است. این موضوع امروز نه تنها در مناطق خاص شهرهای بزرگ، بلکه در نقاط مختلف شهر دیده میشود و طی بیست سال اخیر در حال ارتقا بوده است.
در پایان، چه نکته‌ای را در راستای عملیاتی کردن مسئولیت اجتماعی در روند معماری، مهم می‌دانید؟
مسئله طراحی باید برای عموم مردم دارای اهمیت باشد. این موضوع می‌تواند در راستای مسئولیت اجتماعی به ارتقای معماری و طراحی ختم شود که به دنبال خود زیبایی بصری و ارتقا کیفیت زیست و زندگی را برای فضاهای شهری به همراه دارد.
