چرا اين ساختمان‌هاي بزرگ بايد اطراف حرم رضوي ساخته شود

سالانه ۲۰ تا ۲۵ ميليون مسافر وارد مشهد مي ;شوند، که همه آن ;ها ممکن است به مکان ;هاي تفريحي و گردشگري نروند و يا در سطح شهر کمتر رفت و آمد کنند اما در زمان تشرف به حرم مطهر امام رضا(ع) از مسيرهاي منتهي به حرم عبور مي ;کنند. بنابراين تلقي آن ;ها از وضعيت محيط و بافت پيراموني حرم از نظافت خيابان ;ها گرفته تا برخورد کاسبان و رانندگان، معماري و تدابير ترافيکي بسيار مهم است و در واقع نگاه آن ;ها را به فرهنگ مردم مشهد و مديريت شهري شکل مي ;دهد به ويژه که در اين ميان بخشي از زائران غيرايراني ;اند و بسياري از آن ;ها شيعياني هستند که براي اولين بار مشهد را براي سفر به ايران انتخاب کرده ;اند. لذا بايد اين امر را در تمام فعاليت ;هاي خدماتي، عمراني و فرهنگي در پيرامون حرم مطهر در نظر گرفت.در اين گفت ;وگو نيز به همين بحث، يعني پيوست فرهنگي اجتماعي طرح بازسازي بافت فرسوده پيرامون حرم مطهر رضوي(ع) پرداخته مي ;شود. دکتر حسن بنيانيان، رئيس کميسيون فرهنگي اجتماعي شوراي عالي انقلاب فرهنگي در گفت ;وگو با خراسان با نقد وضعيت موجود در اين زمينه پيشنهادهاي کاربردي هم مطرح مي ;کند.وي به ضرورت پرداختن به بحث پيوست فرهنگي اجتماعي طرح بازسازي بافت فرسوده اطراف حرم رضوي پرداخته است.

داشتن پيوست فرهنگي اجتماعي براي هر پروژه در اطراف حرم مطهر را ضروري دانستيد ، آيا منظور از پيوست فرهنگي اجتماعي مواردي مانند حفظ آثار تاريخي، آموزش کسبه و رانندگان، اتوبوس ;هاي ويژه، تسلط پليس ;ها به چند زبان خارجي در اين محدوده، برگزاري نمايشگاه کتاب، افزايش سرويس ;هاي بهداشتي براي گسترش خدمات به زائران، حفظ هويت مذهبي مکان و… است؟

بر اساس آمار مسئولان سالانه نزديک به ۲۵ ميليون زائر، به مشهد مشرف مي ;شوند که تعدادي از اين افراد هم غير ايراني هستند، تقريباً مي ;توان گفت مشهد به دليل افزايش روزافزون رفت و آمد زائران غيرايراني در حال تبديل شدن به يک شهر بين ;المللي است، بنابراين وقتي اين زائران به مشهد مقدس سفر مي ;کنند، علاوه بر تصوير خاصي از معنويت امام رضا(ع)، به دليل اين ;که زائران خارجي با ديدن فضاي اطراف حرم مطهر رضوي نوعي قضاوت درباره نظام مقدس جمهوري اسلامي در ذهن ;شان شکل مي ;گيرد و اين ذهنيت را در بازگشت در تعامل با ديگران منتقل مي ;کنند. بنابراين هر رفتار فرهنگي و زيبا يا هر نوع رفتار غيرفرهنگي که در خاطر آن ;ها بماند، فقط بر فرد اثر منفي نمي ;گذارد و از آن ;جا که او هم ;چون پيام ;بري است که پيام ;هاي شکل يافته در ذهن و باورش را به شهر و کشور خود مي ;برد و مي ;تواند انعکاس ;دهنده پيام خوب يا بد رفتار ما باشد.

اين هم فقط درباره مناطق مرکزي و نزديک به حرم امام رضا(ع) صدق نمي ;کند تا فقط اين منطقه را نماد دين ;باوري و رفتارهاي درست و اسلامي بدانيم. بلکه همه مشهد بايد رنگ و بوي معنويت ناب اسلامي داشته باشد. لذا بايد براي همه طرح ;هاي عمراني اعم از ساخت پاساژها، مجموعه ;هاي مدرن و… و حتي گردش مالي زوار پيوست فرهنگي اجتماعي تهيه شود.

اگر بخواهيم جلوه ;اي از تمدن اسلامي در ذهن آن ;ها شکل بگيرد و آرزو کنند که شهر و کشور خودشان هم تحت تاثير اسلام قرار گيرد، بخش اعظم آن در مولفه ;هاي قابل لمس مانند اتوبوس، رفت وآمد، هتل، اماکن تفريحي و… است اما آيا اين مولفه ;ها کارکرد فرهنگي و اثرگذار دارند؟ آنچه عيان است -متاسفانه- اين است که وجود بارگاه امام رضا(ع) در مشهد، اين شهر را به محلي براي پول درآوردن ايراني ;ها تبديل کرده است. حال آن ;که بايد در اين شهر پيام توليد شود فرهنگ توليد شود و حتي سليقه ;سازي شود به بهترين شکل و با استفاده از بهترين شيوه ;ها اما …

ما چون در ايران هستيم به فعاليت ;هاي سنتي کم ;تاثير فرهنگي که اکنون در آستان مقدس امام رضا(ع) اجرا مي ;شود، عادت کرديم، اما اين بارگاه ظرفيت عظيمي دارد، به عنوان نمونه مي ;توانيم در زمين ;هاي اطراف مشهد موزه ;هايي را برپا کنيم که جنگ ;هاي صدر اسلام را به کمک فناوري ;هاي جديد بازآفريني کند تا زماني که خانواده ;اي به مشهد مي ;آيند، دو روز از زمان حضور خود را به تماشاي جنگ احد يا … بپردازند.

اين فناوري در جهان نيز وجود دارد که جنگ ;هاي بزرگ و افتخارآميزشان را به کمک فناوري ;هاي جديد و با کمترين هزينه بازسازي کرده ;اند. شما روي يک صندلي در فضاي تاريک مي ;نشينيد با کمک نور و صدا فکر مي ;کنيد در متن آن جنگ هستيد؛ وقتي بعد از يک ساعت و نيم از روي صندلي ;هاي گردون ;بلند مي ;شويد، به بخشي از تاريخ خودتان مسلط شده ;ايد.

علاوه بر اين مي ;توان مسير زندگي، مظلوميت، معجزات و مناظره ;ها و حوادث دوران امام رضا(ع) را بازسازي کرد تا جوان و نوجوان مسلمان ايراني وغير ايراني که به مشهد سفر مي ;کند، با اندوخته قوي و دانشي از معارف اسلامي و آشنايي با تاريخ اسلام به کشورش بازگردد. اما ما هم ;چنان عادت کرديم که در حرم امام رضا(ع) فقط چند روحاني مسئله شرعي بگويند يا به سوالات شرعي پاسخ دهند و در همين حد، در آن جا نوآوري نمي ;بينيم. شايد بيش از ۱۰ درصد ظرفيت معنوي امام رضا(ع) مورد بهره ;برداري قرار مي ;گيرد و همين ميزان ما را قانع کرده است.

علاوه بر اين موارد بايد فعاليت ;هاي عمراني را هم در اين راستا قرار داد تا به صورت غيرمستقيم، فرهنگ ;سازي و تاثيرگذاري انجام شود.

به عنوان مثال هم ;اکنون در مقابل بارگاه ملکوتي ثامن ;الحجج(ع) ساختمان ;هاي چند طبقه اسکلت بتني و فلزي مي ;سازند که بعدها به راحتي نمي ;توان اين ساختمان ;هاي حجيم را تخريب کرد، هم ;چنين اين ساختمان ;ها جز اين که براي کارهاي فرهنگي محدوديت ايجاد مي ;کند، بيشتر جنبه کسب درآمد و پول محور دارد. اين طرح ;ها طبيعتاً افراد فرهنگ ;دوست را رنج مي ;دهد، چون مکان ;هاي زياد ديگري وجود دارد که مي ;توان در آن جا کارهاي اقتصادي انجام داد. چرا بايد اين ساختمان ;ها در حوالي حرم مطهر قد بکشد، چرا اطراف حرم رضوي هتل ;هايي با سبک معماري اروپايي به شکل هتل ;هاي مجلل ۵ ستاره ساخته مي ;شود و حتي از شبکه سراسري يا ماهواره ;ها يا در فرودگاه ;ها به عنوان دعوت از زائران امام رضا(ع) تبليغ مي ;شود، اما اين ساختمان ;ها هيچ همخواني با روح معارف و سيره رضوي ندارد، بلکه يک نوع اشرافيت را با بحث متعالي زيارت مي ;خواهد پيوند زند و در واقع نوعي اسلام اشرافيت زده، بي ;تفاوت نسبت به محرومان و توام با اسراف ;گرايي را به طور غيرمستقيم تبليغ مي ;کند.

اين مراکز به مردم القا مي ;کنند، هر شخصي مي ;تواند زائر امام رضا(ع) باشد اما در هتل ;هاي قصرگونه هم زندگي کند. لذا مسئولان و حتي سرمايه ;گذاران توجه داشته باشند که نبايد در اين زمينه فقط نگاه اقتصادي داشت.

پس بحث فعاليت ;هاي اقتصادي اطراف حرم امام رضا(ع) چه مي ;شود آيا اين هتل ;ها را نمي ;توان بخشي از پيوست فرهنگي اجتماعي به حساب آورد؟

متاسفانه هم ;اکنون اطراف بارگاه مطهر رضوي مکاني براي فروش کالاهاي بي ;کيفيت چيني به زائران شده است. اگر موضوع کسب درآمد با توجه به کسب رضايت الهي و خدمت به همنوعان با حضور فروشندگان متدين اين محيط ;ها با آگاهي پيوند بخورد، مي ;توان اين مراکز را به محل عرضه کالاها و انواع سوغاتي ;هاي استان ;هاي مختلف تبديل و از اين طريق صنايع دستي و هنري کشور را احيا کرد. در اين صورت بازار مشهد به بازاري معنوي و فرهنگي ماندگار براي خانواده ;ها تبديل مي ;شود.

مراکز تفريحي هم بايد در اين دايره قرار گيرند؟

قطعا، نبايد دچار غفلت شويم تا آ ;ن ;قدر تاسيسات جانبي در مشهد ساخته شود که وقتي زائر مي ;آيد و بازمي ;گردد «زيارت» بخش کمي از خاطرات او شود هر کس به مشهد مي ;آيد بايد بيشترين بهره را از زيارت ببرد صريح عرض کنم اگر براي مجموعه ;هاي بزرگي که طي سال ;هاي اخير در آنجا ساخته شده و يا در حال ساخت است، پيوست فرهنگي مطالبه نشود، آرام آرام وزن خاطرات مشهد و بارگاه امام رضا(ع) کم مي ;شود؛ ممکن است افرادي که سن ;شان بيشتر است، اين اتفاق براي ;شان نيفتد ولي نوجوان ۱۵-۱۲ ساله وقتي به آنجا مي ;آيد و بخش اعظم ذهنش با سرگرمي ;هايي پر مي ;شود که بويي از فرهنگ ايراني يا معنويت مناسب نبرده ;اند، بعد از مدتي به تدريج زيارت حرم امام رضا(ع) به حاشيه ذهن ;ها مي ;رود ، اين از نظر فرهنگي فاجعه بزرگي براي ما ايراني ;هاست.

نظر شما درباره وضعيت کنوني توسعه در مشهد از نگاه فرهنگي چيست؟

مشهد در سال ;هاي اخير مانند ساير شهرهاي کشور يک توسعه بي ;هويت بر محور پول و کسب منافع زودگذر اقتصادي داشته است. بافت ;هاي بسيار متراکم با جمعيت وسيع اين شهر و نگاه کسب درآمد شخصي هر فرد به اين موضوع دليل اصلي، هم ;چنين حاکم نبودن يک مديريت متمرکز فرهنگي نيز در اين خصوص تاثيرگذار بوده است.

اما نگاهي هم که به مقوله فرهنگ در مشهد وجود دارد، نگاهي سنتي و مربوط به گذشته است و به اين که در آينده چه تحولاتي رخ مي ;دهد تا با پيش ;بيني پيامدهاي منفي آن، تمهيداتي انديشيد، توجهي نمي ;شود.

مشکل مديريت فرهنگ در شهر مشهد مانند قصه فرهنگ در همه جاي کشور است، متاسفانه مديريت فرهنگ عمومي مشهد به حال خود رها شده است. علت هم اين است که مديريت صحيح و جامع تحولات فرهنگي شهر مشهد، به مديريت اوقات فراغت و توليد آثار فرهنگي کوچک محدود شده است. انتظار است با پي ;گيري نماينده مقام معظم رهبري در استان و استاندار، اين مسائل تحول اساسي يابد و اين سرمايه بسيار مهم يعني، معنويت شهر مشهد در ذيل تجارت لجام گسيخته مخرب اقتصاد نابود نشود.

در حال حاضر به دليل عادت ذهني مسئولان استان بسياري از آثار و برکات معنوي و فرهنگ ;ساز مشهد براي ايرانيان و همه مسلماناني که به زيارت امام رضا(ع) مي ;آيند ناشناخته باقي مانده است. به همين دليل وقتي با تحولات بي ;برنامه و لجام ;گسيخته تجاري و اقتصادي، اين آثار معنوي و فرهنگ ;ساز نابود مي ;شود، اين بزرگواران متوجه نمي ;شوند که براي آن چاره ;اي بينديشند در حالي که همين آثار ناشناخته معنوي و فرهنگ ;ساز است که هر لحظه به جمعيت زائران امام رضا(ع) مي ;افزايد.

من ;نمي ;دانم در حال حاضر چند نفر استاد صاحب ;نظر فرهنگ ;شناس، روان ;شناس، جامعه ;شناس و اسلام ;شناس، در اتاق ;هاي فکر در حال انجام مطالعات براي تحولات فرهنگي شهر مشهد هستند و تحولات مهم اين شهر را به لحاظ تاثير فرهنگي ساخت ;وسازهاي پروژه ;ها و طرح ;هاي جديد رصد مي ;کنند، اما دورادور اين احساس تلخ را داريم. …

البته نبايد از تحولات گسترده در کليت شهر مشهد غافل شد، تحولات شهر مقدس مشهد نيازمند پيوست فرهنگي است، آن هم با فوريت و دعوت از صاحب ;نظران بيرون از شهر مشهد، که حضور در کنار مرقد مطهر رضوي براي آن ;ها به عادت تبديل نشده باشد.